İnsan yada Kişi

İtalya'ya geldiğimden beri az çok Türklere olan bakış açılarını gördüm. Ve daha önce de yazmıştım. Normal olarak bunun bir karşılığı olacaktı. Her defasnıda karşılıklarını da verdim. Diğer yazılarımda bahsettiğim ancak henüz sorulmamış bir soruyu da bir kaç gün önce sendika'ya iş bulmak için adımızı yazdırmaya gittiğimizde de soru olarak değilde sanki eminmiş ama onaylamak istiyormuş gibi Türkçe Arapçaya benziyor değilmi ? sorusunu gördüm. Eksik
olmasın bu cümle de yazayım dedim. Peki karşılık olarak ne verdim sendikada ki arkadaşa? Arapça Türkçe'ye değil,  İtalyancaya benziyor. Türkçe'de artikıl yoktur. Sendikalı arkadaşta kaşlarını hafifçe kaldırarak anladığını ifade etti. 

Her zaman bir karşılık bulmuşumdur söyleyecek geldiğimden beri. Ve iş bulmakta zorlandığım içinde zamanımın büyük bir kısmını evde bilgisayar ve internet başında geçiriyorum. Böyle salakça, absürdçe sorular olunca da, kendinizi bir süre sonra farklı hissetmeye başlıyorsunuz. Bir yere ait olma duygusu güçlenmeye başlıyor. Şuan benim yaptığım gibi. 

İtalyanlar; Türkler öyledir, şöyledir, söyleyedursunlar, ben de boş zamanlarımı daha önce ilgilenmediğim Türk kültürü üzerine yoğunlaştırdım. Öğrendiğim ve öğrenmeye devam ettiğim özellikle Proto Türk dönemi üzerine artık bir fikir söyleyecek duruma da geldiğimi düşünüyorum. Burada şimdi dil üzerinden şuan da kullandığımız <insan> sözcüğü üzerine yazacağım.

İnsan sözcüğü arapça kökenlidir. Proto-Türkçe'den gelen bir sözcük olan kişi sözcüğünün günümüzde ki anlamı Arapça'dan gelen insan sözcüğüdür. İnsan sözcüğünü kullanmayı tercih etmekteyiz. Nasıl ki insanın evrimi (biyolojik, düşünce vb) varsa, dilinde bir evrimi vardır. Kişi sözcüğünün kökeni <Ku> sesinden (ya da sözcüğünden) gelir. Ku, ki'ye evrilmiş, daha sonra da Eski Türkçe'den gelen <ş> (sesi) yapım eki getirilerek günümüzde ki kiş yada şuan kullandığımız modern Türkçe'de ki kişi sözcük halini almıştır. Peki ku diye bahsettiğimiz kök sözcük diyebileceğimiz sözcüğe kanıt gösterebiliy miyiz ? İmkan dahilindedir. Eğer örnek vermek gerekirse Ku, (burada ki k sesi serttir, gırtlaktan söylenmesi gerekir, Khan ya da kaan sözcüklerinde olduğu gibi) sözcüğünün Khun'a evrilmesi ve Khun sözcüğü de az çok tarih bilenlerin bildiği gibi Hun'dur. Khun ise eski Çin'de yazıldığı bilinen ve tarihte geçen Hiung-Nu olarak bilinen sözcüktür. Eski Çin'liler hiung-nu derken köle insan demektedirler. Nu köle demektir.  Hu ve Hun kök sözcüklerinin anlamı insandır. Moğollar insan sözcüğü yerine hala günümüzde de hün demektedir. Peki bu sözcük günümüz Türkçesine de varlığını evrimleşerek sürdürürken, belki de asıl sahipleri olan Hun'ların (Batı hunları) gittiği Avrupa'da yok mu olmuştur. Olmamıştır. Avrupa dilleri denen hemen hemen bütün dillerde şuan bizim kullandığımız insan sözcüğünün karşılığı İngilizcede ki human ve human sözcüğünün varyasyonlarıdır. Bu sözcüğün açılımı basittir. Bileşik bir sözcüktür. Hu (ku) ve man () sözcüklerinden türetilmiştir. Dediğim gibi burada ki ilk sözcük olan Hu Ku sözcüğünden geliyor, ve devamında ki ikinci sözcük olan man sözcüğü nereden geliyor. O da Hu sözcüğü gibi Proto-Türkçe bir sözcüktür. Şu an kulladığımız üzere man ya da dilin armonik düzenine göre men olan sözcük, eski Türkçe güçlendirme ekidir. Bizim için ek iken batı dillerinde isim olarak çıkar. Man sözcüğünün anlamı adam, erkek gibi. Bizim man ekinden sözcük yapıp, örnek verecek olursak Azman, Öğretmen ve Türkmen gibi. Türkmen'in anlamı sanırım biliniyor. Güçlü Türk demektir. Buradan devam ettiğimiz takdirde Batı dillerine geçen Hu sözcüğü ve sonrasında man ekini (sözcüğünü) alarak Human, güçlü insan demektir. Halen günümüz Türkiye'sinde kadınların birbirlerine seslenirken seslenme ünlemi olarak huu diye seslenmeleri de sözcüğün yaşadığını ayrı bir şekilde kanıtlar niteliktedir. 

Avrupa'da, her ne kadar diğer ülkelere gitmemiş olsam dahi, Türkler herşeyi bizden kopya etmişler, ediyorlar lafına karşılık verilmiş olan bir cevaptır yazdıklarım. Nitekim bana daha önce söylenen bu kopya olayına bu cevabı vermem sonucunda devam ettiremediler konuşmayı. 

İngilizce haricinde ki diğer dillerde de Human ve human sözcük varyasyonları bulunmaktadır. Yukarıda yazmıştım. İtalyanca'da  Uomono, Fransızca da Humain, diğer latin kökenli dillerde de Humono olarak vardır. 

Yakın tarih diyebileceğimiz günümüzden yaklaşık 6-7 asır önce de kafkaslarda yaşayan bir Türk halkı yada Turkik (Türk'e benzer) halk olan Kuman sözcüğü de başka bir örnek olur. Anlamı da güçlü insan demektir. İngilizce'de ki gibi.

Not: Yukarıda verdiğim man (yada men) sözcüğünden  örnek göstermiştim. Ancak Ş sesi kullanılarak sözcük örneği vermemiştim. Örnek olarak Gül-mek'ten Gülüş, Sil-mek'ten Siliş, Gün sözcüğünden de Güneş'tir. Hatta akılda kalması amacıyla S.k sözcüğünden S.kiş. 

Not 2 : Sonradan gelen ek; ku ya da kişi soru sözcüğü olarak günümüzde kim'dir. K yada evrildiği h, ingilizcede ki who olarak yazılır ama hu diye okunur: İtalyanca da chi diye yazılıp ki diye okunur.